Tikkie
Nierkanker herkennen door urine biomarkers
Nierkanker vroeg opsporen met urinetest
Nierkanker wordt vaak per toeval ontdekt, bijvoorbeeld bij het maken van een scan voor een andere klacht. Het is dan moeilijk te zeggen of de tumor goed- of kwaadaardig is. Meestal wordt (een deel van) de nier verwijderd. Na die operatie blijkt dat 25-50% van deze tumoren daadwerkelijk kwaadaardig is. Zo ondergaan ook mensen met goedaardige tumoren dus (onnodig) een zware operatie. Het is één van de uitdagingen rond nierkanker, waarvoor Maastrichtse onderzoekers een oplossing zoeken. En die oplossing ligt misschien wel in biomarkers.
Biomarkers? Wat zijn dat?
Biomarkers zijn stofjes in het lichaam die iets zichtbaar maken. Ze worden al jaren in de medische wereld gebruikt. Denk aan het HCG-gehalte in urine om een zwangerschap aan te tonen. Of bepaalde bacteriën in urine die wijzen op een blaasontsteking. Het is een makkelijke, patiëntvriendelijke manier om een diagnose te kunnen stellen. Onderzoekers van het Maastricht UMC+ willen biomarkers ontdekken in de urine, die wijzen op nierkanker en of het kwaad- of goedaardig is.
De voordelen die biomarkers bij nierkanker kunnen bieden
Vroeg opsporen van nierkanker is belangrijk. Als je er laat bij bent en er zijn al uitzaaiingen, dan is de overlevingskans niet zo groot. Ongeveer 30% van de patiënten heeft uitzaaiingen als de diagnose wordt gesteld. Bij een andere 30% van de patiënten komt de nierkanker terug na de operatie. Deze twee patiëntengroepen, met een zogenoemd ‘ongunstig ziektebeloop’, wil je liefst vroeg herkennen. Dan kun je er namelijk rekening mee houden in de behandeling. Ook hier zouden biomarkers een rol kunnen spelen, denken de onderzoekers.
Het doel: een nieuwe urinetest die een schat aan informatie oplevert
Nieuwe biomarkers ontdekken is niet zo gemakkelijk. De Maastrichtse onderzoekers ontwikkelden daarvoor al een unieke, nieuwe methode. Nergens in de wereld wordt dit onderzoek gedaan. Daarnaast gaan ze een grote verzameling urinemonsters van patiënten aanleggen (een biobank), om het onderzoek vooruit te helpen. Veel patiënten die op de Maastrichtse polikliniek Urologie komen, kunnen hier vrijwillig aan bijdragen. Uiteindelijk hopen de onderzoekers een urinetest te maken die niet alleen kan uitwijzen of iemand (goed- of kwaadaardige) nierkanker heeft, maar ook patiënten herkent met een verhoogd risico op herhaling of uitzaaiingen. Zeg maar een supertest.
Voordat deze supertest in het ziekenhuis gebruikt kan worden, is nog veel onderzoek nodig. Maak jij dat mede mogelijk? Steun het Kankeronderzoekfonds Limburg.
Door Jos Cortenraad
Fotografie Henry Peters
Onderzoek Maastricht UMC+ naar biomarkers voor niercelkanker vordert
Urinetest moet nierkanker opsporen of uitsluiten
Een simpele urinetest die snel duidelijkheid geeft of iemand wel of geen niercelkanker heeft. Met dat uiteindelijke doel speuren moleculair epidemioloog en onderzoeker Kim Smits en promovendus Kim Lommen in de labs van Maastricht UMC+ naar zogenoemde DNA-biomarkers. DNA veranderingen die kwaadaardige tumoren in de nier of wellicht ook andere organen onthullen. Twee jaar en honderden analyses verder zijn er al grote stappen gemaakt.
Jaarlijks krijgen een kleine 3000 Nederlanders de diagnose niercelkanker. Vaak is genezing niet meer mogelijk, omdat de tumor te laat ontdekt wordt en er uitzaaiingen zijn. Anderzijds wordt jaarlijks bij een deel van de Nederlanders niercelkanker vermoed en wordt een nier verwijderd, maar blijkt het achteraf vals alarm. Kortom, een meer nauwkeurige methode om niercelkanker vast te stellen of uit te sluiten is nodig.
‘Nierkanker levert heel lang geen klachten op en wordt meestal per toeval ontdekt’, legt Kim Smits uit. ‘Mannen of vrouwen krijgen een scan of echo van het buikgebied, vaak voor andere klachten die niets met de nieren te maken hebben, en daarbij wordt dan ‘iets’ op de nier gezien. In sommige gevallen is niet duidelijk of dat ‘iets’ goed- of kwaadaardig is. Een biopt nemen, een stukje weefsel, is niet altijd een goede optie. In een nier zitten heel veel verschillende cellen, de kans is groot dat het weefsel van een biopt niet representatief voor de tumor is. Bovendien is het een ingreep met risico’s, omdat sommige eerdere studies suggereren dat eventuele kankercellen door de prik verder in het lichaam verspreid zouden kunnen worden.’
Gezonde nier
Gevolg: bij twijfel wordt vaak geopereerd en een achteraf gezonde nier gedeeltelijk of in zijn geheel verwijderd. ‘Met alle negatieve gevolgen van dien. De ingreep is erg belastend en nooit zonder risico. Mensen kunnen wel leven met één nier, maar wat als er iets met die tweede nier gebeurt? Wanneer een van de nieren verwijderd wordt, moet de overgebleven nier de functie en capaciteit van beide nieren overnemen. In de meeste gevallen geeft dit geen problemen, maar de nierfunctie kan achteruitgaan. ’
DNA-code
In 2017 startte Kim Smits een onderzoek naar biomarkers als aanvullende test voor het stellen van de diagnose niercelkanker. Elke cel, ook een kankercel, heeft een DNA-code die we kunnen opsporen. In tumorweefsel uiteraard, maar ook in bloed of urine. Ingewikkeld, er zijn duizenden DNA-markers. Het is zoeken naar een speld in een hooiberg. Wij concentreren ons op de markers die specifiek duiden op niercelkanker. Onze opdracht is het om biomarkers te vinden in het nierweefsel van geopereerde patiënten waarbij niercelkanker is vastgesteld. Vervolgens is het zaak om die biomarkers terug te vinden in het bloed of de urine van die mensen. En daarna moeten we nog de vertaalslag maken naar al die andere mensen die zich voor onderzoek in het ziekenhuis melden. Als dat lukt zou een arts met een eenvoudige test kunnen bepalen of er risico is op nierkanker of niet.’
Promotieplek
Twee jaar geleden kreeg Kim Smits dankzij financiële steun van het Kankeronderzoekfonds hulp van Kim Lommen, afgestudeerd in Maastricht als biomedisch wetenschapper en op zoek naar een promotieplek. Ze startte met een analyse van eerdere studies en publicaties over biomarkers en ging vervolgens in het lab aan de slag met talloze weefselmonsters. ‘We hebben flinke stappen gezet’, zegt ze. ‘Allereerst hebben we het aantal potentiële DNA-biomarkers voor niercelkanker kunnen terugbrengen tot acht. Ook zijn we erin geslaagd om naast weefsel, ook DNA te isoleren uit urine, waarin we vervolgens die biomarkers kunnen meten. In theorie hebben we nu dus markers ontdekt die duiden op niercelkanker. Maar daarmee zijn we er nog lang niet. We moeten nog veel meer monsters onderzoeken van kankerpatiënten en dan moeten we ook nog kijken of we de markers terugvinden in de urine. Daarvoor hebben we materiaal nodig, heel veel urine samples van patiënten.’
Urine biobank
Dat materiaal moet opgeslagen worden in een urine biobank. Deze urine biobank is ingericht en goedgekeurd door onder meer de medisch-ethische commissie van het Maastricht UMC+. ‘Ja’, vervolgt Kim Lommen, ‘maar door corona zijn er veel te weinig urinemonsters van patiënten. Er vinden veel telefonische consulten plaats, waardoor patiënten niet fysiek naar het MUMC+ komen, en dus geen urine kunnen inleveren. Gelukkig krijgen we wel de beschikking over oudere monsters van het Radboudumc in Nijmegen, dus ik kan wel even vooruit. Het is echter niet voldoende. Om van een goede biomarker te kunnen spreken heb je een uitgebreide bewijslast nodig. Je moet uitsluiten en een bepaald percentage aan zekerheid scoren. Dat kan alleen met heel veel urinetesten en -analyses. Een intensieve klus, ook omdat er verschillende vormen van niercelkanker zijn met mogelijk verschillende biomarkers. Ik hoop eigenlijk over twee jaar mijn promotieonderzoek af te ronden, binnen de initiële planning van vier jaar. En nog meer hoop ik dat we dan de basis gelegd hebben voor een urinetest die meteen duidelijkheid geeft over de aan- of afwezigheid van nierkanker.’
Speurtocht
Precies, beaamt Kim Smits. ‘Dat is waar we het voor doen. In vergelijking met borst-, prostaat- of longkanker komt niercelkanker niet zo heel vaak voor. We hebben het over zo’n twee procent van alle kankergevallen. Wereldwijd gaat het om zo’n 350.000 gevallen. Dat lijkt mij toch de moeite waard. Bovendien past dit onderzoek in de brede speurtocht naar biomarkers in de strijd tegen kanker. Het zou toch geweldig zijn als we hier in het Maastricht UMC+ die biomarker voor niercelkanker kunnen vinden. Met een simpel plasje zou dan niercelkanker uitgesloten kunnen worden, hetgeen vele operaties zou schelen. Daarnaast zouden artsen de hoog-risico patiënten preventief kunnen gaan screenen. Het is wel een droom waarin we geloven.’
Donateurs
De financiering voor het verdere onderzoek en vooral het vullen en beheren van de urine biobank is nog niet helemaal rond. Kim Smits: ‘We zouden graag nog een promovendus aannemen voor verder onderzoek. Ik weet het, onderzoeksgeld is schaars. We zijn heel blij met een bijdrage uit het Kankeronderzoeksfonds en danken onze donateurs.’
Delen